Men kan stellen dat al sinds de 19e eeuw Nederlandse onderzoekers geïnteresseerd waren in neuropsychologische onderwerpen. Ook in de 20e eeuw zijn er heel wat publicaties, meestal van neurologen en psychiaters, die betrekking hebben op wat wij nu neuropsychologische vraagstukken zouden noemen. In de zestiger jaren zochten enkele neurologen, psychiaters, zenuwartsen (3) en psychologen contact met elkaar om de opkomst van de neuropsychologie ook in Nederland gestalte te geven. In dit artikel wil ik kort nogmaals de wordingsgeschiedenis van de Nederlandse Vereniging voor Neuropsychologie beschrijven. Nogmaals, omdat dr. A.J. (Bert) Welman dit al eens eerder in een persoonlijke notitie heeft gedaan, zodat de ware toedracht voor het nageslacht bewaard zou blijven. Deze notitie bevindt zich nog steeds in het archief van de Vereniging. Welman schrijft dat hij in 1963 het initiatief nam tot de oprichting van de ‘Studie- en Werkgroep voor Neuropsychologie‘. Prof. dr. F. (Frits) Grewel en Prof. dr. J.J.G. (Sjef) Prick (4) ondertekenden mede de oproep om leden te werven.
De oprichting vond plaats op 23 november te Utrecht in een bijeenkomst van 18 belangstellenden in de kleine collegezaal van de Psychiatrisch-Neurologische Kliniek. Grewel werd voorzitter en Welman secretaris. Aanvankelijk waren er zo twee bestuursleden. Het bestuur werd in 1967 uitgebreid tot drie met B.G. (Betto) Deelman, als penningmeester. De eerste ledenlijst telde 20 namen, in 1965 waren het er 23. Welman meldt dat ‘na enkele jaren’ statuten werden opgesteld en een Koninklijke goedkeuring werd aangevraagd. Het lijkt me dat hiermee gedoeld wordt op voorbereidende activiteiten tot de statutaire oprichting van ‘onze’ Nederlandse Vereniging voor Neuropsychologie. Uit de notulen van de Studie- en Werkgroep voor Neuropsychologie blijkt dat op 2 november 1967 het bestuur ‘om verschillende redenen’ voorstelt de naam te wijzigen in Nederlandse Vereniging voor Neuropsychologie. Daarover werd per rondschrijven gestemd. Op de vergadering van 12 oktober 1968 blijkt dat verreweg de meerderheid van de leden akkoord gaat en wordt de naamswijziging ingevoerd; deze datum moet dus beschouwd worden als de geboortedag van onze vereniging. De naamswijziging werd doorgevoerd onder bestuurlijke leiding van Frederiks (voorzitter), Welman (secretaris) en Deelman (penningmeester). In de vergadering van 15 november 1969, die 40 belangstellenden telde, worden de concept-statuten besproken, waarmee de Studie- en Werkgroep zou moeten worden omgevormd tot een officiële vereniging. Met enkele kleine meerderheid werden deze goedgekeurd en in 1970 door de notaris en het bestuur ondertekend in Den Haag. Ook werd door toevoeging van de heer F. (Frans) van Harskamp (neuroloog), 2e secretaris, en mevrouw F. (Femke) Abraham-Ogterop (logopediste) het bestuur uitgebreid tot vijf leden. Op 18 april werd het tweede bestuur van de NVN gekozen: drs. A (Lex) Kalverboer (voorzitter), drs. D. van Peursem (vice-voorzitter), drs. F. van Harskamp (secretaris), drs. B. Deelman (penningmeester), mevr. F. Abraham-Ogterop (lid). Hoe het met die Koninklijke goedkeuring is afgelopen, is mij niet bekend.
Er bestond ook nog een Sectie Neuropsychologie van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie en Neurologie. In 1968 nam Welman het initiatief tot de oprichting hiervan, in ‘directe samenwerking’ met Dr. J.A.M. Frederiks. Deze laatste werd voorzitter, Welman werd ook van deze groep de secretaris en F. van Harskamp trad toe tot het bestuur als lid. Dit was echter een voorlopig bestuur. Welman stelde in april 1969 een concept huishoudelijk reglement op. Op donderdag 29 mei 1969 werd een delegatie van het voorlopige sectiebestuur, te weten Frederiks en Welman, ontvangen door het hoofdbestuur van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie en Neurologie in Utrecht. In deze vergadering is de sectie formeel gesticht. In november 1969 werd aan alle leden van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie en Neurologie een convocaat toegezonden, waarin melding werd gemaakt van de oprichting van de sectie en de oproep om lid te worden.
De eerste officiële vergadering van de Sectie was op 28 november 1970, in de collegezaal van de Psychiatrisch-Neurologische Kliniek te Utrecht. Het definitieve bestuur bestond uit: Frederiks (voorzitter), (Jan) Janssen (secretaris), van Wirdum (penningmeester), van Harskamp (lid) en Welman (lid).In 1970 zijn er een aantal wetenschappelijke vergaderingen geweest, waar de ene keer de sectie gastheer was voor leden van de Vereniging en de andere keer de Vereniging gastheer voor de sectie. Deze clubs bestonden dus naast elkaar en dat bleef zo. Op 1 oktober 1970 telde de sectie 74 leden. Een belangrijk argument om een aparte Sectie op te richten was het creëren ‘van een middel om de nieuwe verworvenheden van de neuropsychologie makkelijker te brengen bij de opleiding en de praktijkuitoefening van neurologen en psychiaters’ (Frederiks, pers. com.). Deze situatie, het bestaan van een Sectie naast de NVN, bleek voor menigeen toch wel verwarrend want Welman meldt dat hij herhaalde malen aan mensen, inclusief oude en nieuwe bestuursleden (!) moest uitleggen hoe het precies zat. Bovendien werd er een ‘gentleman’s agreement’ opgesteld, waarin de afstemming van de activiteiten van de sectie en de Vereniging werden geregeld. Deze problematiek bleef echter bestaan en op 29 september 1971 werd in Zwolle een gesprek georganiseerd waaraan Dr. P. van Wirdum, drs. A.F. Kalverboer, dr. A.J. Welman en drs. B.G. Deelman participeerden. Uit de door de vier heren ondertekende notulen blijkt dat het gesprek in goede verstandhouding is gelopen. Het eerste belangrijke gespreksthema was de communicatie over elkaars activiteiten. De leden van de sectie zijn zelf wel van mening dat er openheid betracht kan worden over de activiteiten van de sectie, maar ze moeten nog wel even bij het Hoofdbestuur polsen of er geen formele bezwaren zijn. Naast informatie aan leden van beide clubs zou ook een bestuurlijke uitwisseling van jaarplannen wenselijk zijn, dit om overlap in data en sprekers te voorkomen. Er wordt vastgesteld dat de sectie niet geïdentificeerd moet worden met ‘klinische belangstelling’ en de NVN met (experimenteel) wetenschappelijke belangstelling. Tenslotte wordt er gediscussieerd over de bestuurssamenstelling van zowel de sectie en de NVN en de wenselijkheid van een gemeenschappelijk bestuurslid. Met name is het onduidelijk of Harskamp nu wel of niet lid is van het bestuur van de sectie (de aanwezige sectie-leden twijfelden daar aan!). Tot slot wordt vastgesteld dat er niet of nauwelijks is gesproken over de ‘bevordering van de neuropsychologie in Nederland’ en over een opleiding in de neuropsychologie.
In de statuten van de NVN, waarbij in de aanhef wordt vermeld dat de Vereniging een voortzetting is van de Studie- en Werkgroep, staat in artikel 1 dat de NVN is gevestigd in ’s Gravenhage en dat zij is opgericht voor een periode van 29 jaar en 5 maanden, behoudens eventuele verlenging. Het doel van de Vereniging is het bevorderen van de Neuropsychologie in Nederland en zij tracht dat te doen door het houden van bijeenkomsten, het bevorderen en coördineren van onderzoek, het onderhouden van contacten met soortgelijke verenigingen in het buitenland en het bestuderen van opleidingsmogelijkheden. In de slotbepaling staat dat Drs. B. Deelman, Dr. J.A.M. Frederiks en Dr. A.J. Welman als bestuursleden optreden. In het archief van de NVN bevindt zich ook een ledenlijst, per 15-12-1971. Boven de lijst staat dat dr. F van Harskamp de secretaris is en mevrouw F. Abraham-Ogterop de redactie voerde. Op de lijst tel ik 25 logopedistes, 26 artsen (zenuwartsen, neurologen en kinderneurologen), 29 psychologen en een 33-tal personen waarvan ik de opleiding niet goed kon bepalen of die een andere opleiding hadden genoten (orthopedagoge, linguïst). De lijst telde in totaal 113 leden. Naast tal van namen die nu nog steeds een vertrouwde klank oproepen (en van leden die nog steeds lid zijn) viel mij op dat een aantal leden uit Groningen als werkadres hadden: de afdeling neuropsychologie (drs. B.G. Deelman, mejuffrouw drs. T. (Dien) Schut). En dat laat zien dat in Groningen de neuropsychologie al heel vroeg een institutionele erkenning heeft gekregen.
In oktober 1971 verschijnt de eerste nieuwsbrief, die dan de titel draagt ‘Informatieblad van de Nederlandse Vereniging voor Neuropsychologie’. Aanvankelijk verschijnt het blad als dubbelgevouwen A4-tjes; al snel gaat men over op ‘normale’ A4 formaat. Het karakter van de nieuwsbrief is over de jaren niet veel veranderd: aankondiging en verslagen van bijeenkomsten en andere wetenswaardigheden. Zo staat in het eerste nummer een verslag van de hand van A.H. (Ed) van Zomeren en E. (Eric) Bruynis van een wetenschappelijke bijeenkomst op 23 oktober 1971, met samenvattingen van lezingen van D.J. (Dirk) Bakker over oorasymmetrie met dichotische en monaurale stimulering en van A.L. Benton over de diagnostiek van multilinguale afasie. In de evaluatie van de dag stellen de scribenten dat het geheel toch wat teleurstellend was omdat het te neurologisch was; een psychologische en een linguïstische bijdrage werden node gemist. Vervolgens wil ik melding maken van de ‘Oprichtingsverklaring Werkgemeenschap Functiestoornissen’, die ook in het archief te vinden is. Op de najaarsvergadering van de Nederlandse Stichting voor Psychonomie in december 1974 was in principe besloten om een werkgemeenschap Functiestoornissen op te richten. Een kleine groep, bestaande uit Deelman, (Huug) Van Dongen, (Iet) Van de Made-van Bekkum, (Theo) Schaap en (Joop) Schuurman hebben het voorbereidende werk gedaan en een concept-oprichtingsverklaring opgesteld. In april 1976 is de oprichting een feit. Het lidmaatschap staat open voor hen die theoretisch en/of experimenteel onderzoek verrichten op het gebied van de psychologische functieleer. In het belang van de integratie van de activiteiten op het gebied van de werkgemeenschap wordt van de leden verwacht dat zij eveneens lid zijn van de Nederlandse Vereniging voor Neuropsychologie. Deze werkgemeenschap functiestoornissen heeft geen gemakkelijk leven achter de rug. Niettemin werden enkele projectsubsidies binnengehaald. Na eerst nog eens te zijn omgedoopt tot Werkgemeenschap Neuropsychologie is zij in 1995, in het kader van een grotere reorganisatie binnen Psychon, opgenomen in de OnderzoeksGroep Biologische Psychologie, samen met de Werkgemeenschappen Psychofysiologie en de Werkgemeenschap Vergelijkende en Fysiologische Psychologie.
Hoewel op een aantal universiteiten al sinds ‘mensenheugenis’ onderwijs in neuropsychologische onderwerpen wordt gegeven, duurt het lange tijd voordat er formeel onderwijs in de neuropsychologie wordt gegeven. Ongetwijfeld had Groningen hier een primeur; dat moet omstreeks 1969 zijn geweest. Omstreeks 1970 gaf Deelman een serie gastcolleges aan de VU, waarvan het collegedictaat vele jaren in gebruik bleef. Met de Nijmeegse wordingsgeschiedenis ben ik iets beter bekend en vast staat dat in Nijmegen in september 1984 van start is gegaan met een officiële afstudeerrichting ‘Neuro- en Revalidatiepsychologie’. Vrij snel daarna kon men ook op de VU in Amsterdam als neuropsycholoog afstuderen. In Groningen ontstond een zgn. ‘nevenrichting’ Neuropsychologie, waaraan studenten met een afstudeerrichting Klinische, Experimentele en Arbeids-, of Ontwikkelingspsychologie konden deelnemen. In dit stuk heb ik natuurlijk geen volledig verslag gegeven van het reilen en zeilen van de neuropsychologie in Nederland, noch van de NVN in het bijzonder. Ik hoop dat ik voor de zeer grote stroom ‘nieuwe’ neuropsychologen van de laatste jaren, de ‘belangrijke’ data uit het stof heb gehaald zodat we elkaar voortaan beter in de gaten houden bij het bereiken van gedenkwaardige jubilea.